بررسی رمان های احمد محمود از منظر ساخت گرایی تکوینی

ساخت گرایی تکوینی شاخه ای از جامعه شناسی ادبیات است که لوسین گلدمن بر اساس نظریات گئورگ لوکاچ، مارکس، هگل و ژان پیاژه بنا نهاد. این نظریه در ایران با کتاب واقعیت اجتماعی و جهان داستان اثر جمشید مصباحی پور معرفی شد و سپس با ترجمه های محمدجعفر پوینده رواج و گسترش یافت. این رساله می کوشد از همین منظر، رمان های احمد محمود را بررسی نماید. بدین منظور نوشته ی حاضر به پنج فصل تقسیم شده است: فصل نخست به مقدمه و کلیاتی چون مسئله، پیشینه، هدف و ضرورت تحقیق اختصاص یافته است. فصل دوم مبانی نظری تحقیق را در بر می گیرد. در این فصل پس از بررسی جامعه شناسی ادبیات در غرب و جامعه شناسی ادبیات در ایران به ساخت گرایی تکوینی و مفاهیم بنیادین آن از قبیل جهان بینی، کلیت، تحلیل درونی و تحلیل بیرونی متن پرداخته شده است. فصل سوم به شرح زندگی احمد محمود و مرور آثار وی می پردازد. هدف از این فصل آشنایی با زندگی نویسنده و ارتباط آن با متنِ رمان ها و همچنین بینامتنیت در رمان ها و داستان های کوتاهِ وی و روند تغییر سبک و نگرش او در طی زمان بوده است. در فصل چهارم رمان های احمد محمود به ترتیب توالی تاریخی نقد و تحلیل شده است. در این قسمت خواننده با تحلیل درونی رمان و ارتباط آن با وقایع بیرونیِ جامعه آشنا می شود و شاهد تأثیر کودتای بیست و هشت مرداد در همسایه ها، اعدام افسران حزب توده در داستان یک شهر، هجوم عراق به ایران و آغاز جنگ تحمیلی در زمین سوخته، حکومت دیکتاتوری در آدم زنده، پیروزی انقلاب اسلامی در مدار صفر درجه و ترکیب خرافات با مذهب و تأثیر آن در ساختار اجتماعی ایران در درخت انجیر معابد خواهد بود. فصل پنجم حاوی جمع بندیِ مباحث و نتیجه گیری است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد دو رمان زمین سوخته و داستان یک شهر به دلیل نقص های آشکاری مانند ضعف فضاسازی، عدم پرداخت درست شخصیت ها و نبود یکدستی و انسجام در زمره آثار ضعیف و رمان های همسایه-ها، مدار صفر درجه و درخت انجیر معابد به دلیل غنای محتوایی، انسجام متن و رعایت عناصر داستان یادگارهای درخشان این نویسنده ی بزرگ هستند.